جلسه دفاعیه دانشجو زهرا راجی رشته تحصیلی علوم قرآنی- گرایش ادبی در مقطع کارشناسی ارشد با عنوان: تحلیل و ارزیابی کاربست واژگان برّ، احسان و عمل صالح با تکیه بر تفسیر قرآن به قرآن با راهنمایی سرکار خانم دکتر زهره نریمانی و داوری جناب آقای دکتر مسعود اقبالی در دانشکده علوم قرآنی کرمانشاه برگزار گردید.

در بخشی از این پایان نامه می خوانیم:

در این پایان‌نامه به بررسی و تحلیل مفاهیم مرتبط با برّ، احسان و عمل صالح از منظر قرآن و تفاسیر معتبر پرداخته شد. این مفاهیم نه تنها از جنبه معنایی و لغوی بلکه از نظر کاربست عملی نیز اهمیت ویژه‌ای دارند. در ابتدا، به کلیات موضوع اشاره شد و هدف اصلی این تحقیق که شناخت دقیق‌تر و کاربردی‌تر از این مفاهیم بود، روشن گردید.

در فصل اول، مفاهیم پایه‌ای و کلیات این تحقیق معرفی شدند. در این فصل ابتدا مفاهیم لغوی و اصطلاحی «برّ»، «احسان» و «عمل صالح» مورد بررسی قرار گرفت. این مفاهیم در قرآن کریم و فرهنگ اسلامی مفاهیم عمیق و وسیعی دارند که تنها از طریق تفاسیر معتبر می‌توان به درک دقیق‌تری از آن‌ها دست یافت. در این بخش، به تحلیل دقیق‌تر لغات پرداخته شد و مشخص گردید که در زبان عربی، این واژه‌ها دارای معانی مختلف و متعددی هستند که بسته به سیاق آیات، مفهوم اصلی آن‌ها متغیر می‌باشد.

در فصل دوم، به بررسی تعاریف مختلف از «برّ»، «احسان» و «عمل صالح» پرداخته شد. این مفاهیم در زبان عربی هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند. برّ به عنوان نیکوکاری و داشتن حسن سلوک با دیگران، احسان به معنای انجام اعمال با نیت خیر و بدون چشمداشت، و عمل صالح به معنای عملی است که هم مطابق با شریعت باشد و هم از نظر نیت و هدف پاک و خیرخواهانه باشد، تعریف شدند. در این بخش به تحلیل مفهوم هر یک از این واژه‌ها پرداخته شد و روشن گردید که این مفاهیم در قرآن و سنت اسلامی تنها به ابعاد اخلاقی محدود نمی‌شوند بلکه جنبه‌های عملی و اجتماعی نیز دارند که می‌تواند تاثیر عمیقی در ساختار اجتماعی و فردی مسلمانان بگذارد.

در این فصل، تحلیل کاربست مفاهیم «برّ»، «احسان» و «عمل صالح» در تفاسیر معتبر قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفت. تفسیرهایی همچون «الکشاف»، «زمخشری»، «المیزان» علامه طباطبایی، «التحریر و التنویر» ابن عاشور و سایر تفاسیر برجسته، ابزار مناسبی برای فهم دقیق‌تر معانی این واژه‌ها بودند. در تحلیل کاربست این مفاهیم در تفاسیر، مشاهده شد که هر تفسیر بسته به دیدگاه خاص خود به این واژه‌ها پرداخته است. در تفسیر «الکشاف» که بیشتر به جنبه‌های ادبی و معنای لغوی توجه دارد، واژه «برّ» به عنوان نیکوکاری و انجام کارهای خیرخواهانه، و «احسان» به معنای انجام اعمال بدون چشمداشت و با نیت خالص تعبیر شده است. در این تفسیر همچنین «عمل صالح» عملی است که مطابق با شریعت و با نیت خالص از جانب خداوند صورت گیرد. در تفسیر «المیزان» نیز بر اهمیت تطابق این مفاهیم با اصول دین و  شریعت تأکید شده است و به ویژه در توضیح عمل صالح، به معنای کامل آن که شامل ایمان و عمل توأمان است، پرداخته شده است.

در تفسیر «التحریر و التنویر» ابن عاشور نیز نگاه جامع‌تری به این مفاهیم وجود دارد و تأکید می‌شود که «برّ» و «احسان» به عنوان شاخص‌های اخلاقی باید در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان نمود داشته باشد. در این تفسیر، «عمل صالح» بیشتر به عملی اشاره دارد که هم در راستای بهبود فردی فرد مسلمان و هم در راستای خدمت به جامعه باشد. از دیدگاه ابن عاشور، این مفاهیم باید در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان پیاده‌سازی شوند تا به تحقق یک جامعه اسلامی ایده‌آل منجر گردند.

در این بخش، تأثیرات اجتماعی و فردی مفاهیم «برّ»، «احسان» و «عمل صالح» مورد بررسی قرار گرفت. این مفاهیم نه تنها به تکامل فردی انسان‌ها کمک می‌کنند بلکه در ایجاد روابط مثبت و سازنده در جامعه نیز مؤثر هستند. طبق تفاسیر معتبر، این مفاهیم به عنوان ابزارهایی برای ایجاد یک جامعه سالم، اخلاقی و الهی در نظر گرفته شده‌اند. «برّ» و «احسان» به عنوان مبانی رفتار اخلاقی با دیگران معرفی شده‌اند و «عمل صالح» به عنوان یک اصل اساسی در ساختار فردی و اجتماعی مسلمانان شناخته می‌شود. در پایان، می‌توان گفت که «برّ»، «احسان» و «عمل صالح» مفاهیم کلیدی در قرآن کریم هستند که در تفاسیر معتبر به طور جامع و دقیق تحلیل شده‌اند. این مفاهیم در کنار یکدیگر، نقش مهمی در جهت‌گیری صحیح انسان‌ها به سوی کمال اخلاقی و روحی ایفا می‌کنند. درک صحیح این مفاهیم و پیاده‌سازی آن‌ها در زندگی روزمره می‌تواند منجر به شکل‌گیری جامعه‌ای اخلاقی، معنوی و با تقوا شود. از این رو، توجه به کاربست عملی این مفاهیم و تلاش برای پیاده‌سازی آن‌ها در زندگی فردی و اجتماعی ضروری است. تفاسیر معتبر نشان می‌دهند که این مفاهیم نه تنها در عرصه فردی بلکه در زندگی اجتماعی نیز می‌توانند به عنوان اصول راهنمایی برای تحقق جامعه‌ای اسلامی و اخلاقی عمل کنند.

به طور کلی، این تحقیق نشان می‌دهد که مفاهیم «برّ»، «احسان» و «عمل صالح» به عنوان مفاهیم مشترک در قرآن، باید در تمام ابعاد زندگی مسلمانان لحاظ شوند تا هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی، انسان‌ها به سمت کمال و فلاح سوق داده شوند

مهمترین سرفصل های این پایان نامه عبارتند از:

فصل اول: کلیات تحقیق

فصل دوم: بررسی و تحلیل معنایی لغوی برّ، «احسان»، «عمل صالح» در کتب لغت

فصل سوم: تحلیل و ارزیابی کاربست واژگان در قرآن

فصل چهارم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

این پایان نامه در نهایت با کسب درجه عالی در این دانشکده پذیرفته شد.